quarta-feira, 16 de março de 2011

Timor-Leste/"SIRA RASIK SEI IHA KONSIENSIA MOS ENTAUN LALIKA SUBAR AN IHA IMUNIDADE"

FRETILIN, Gabinete Secretario Geral, 2011/3/15

KOMUNIKADU BA IMPRENSA

Dili, 15 Marsu 2011

Secretario Geral partidu FRETILIN nian, Dr. Mari Alkatiri, ohin deklara ba imprensa katak nia lamenta tebes deklarasaun husi Sr. Primeiru Ministru de facto Xanana Gusmao katak “justisa iha Timor-Leste hanesan tempo colonialismu no ditadura” no buka justifika Sr Vice PM de facto Jose Luis Guterres de facto neebe akuzadu definitivamente ho krime hariku a’an nia lalaok tamba, “Ita hotu komprende iha konstrusaun estadu nee, ita mak tenke buka hare took, ida neebe mak la'o diak ho ida neebe la'o ladun diak.”

“Criticas hirak nee husi xefe governu ida aat tebes ba ita nia estadu de direitu demokratiku, no ba justisa iha ita n ia rain. Ba hau nee hanesan nia buka atu preventivamente defende nia aan no nia membru governu balun neebe hasoru prosesu justisa dadaun,” critica Dr. Alkatiri.

Dr. Alkatiri dehan katak politikus hotu iha responsabilidade maxima atu coopera ho justisa, laos atu lao contra justisa. Tuir Dr. Alkatiri ida nee hatudu claro katak Sr. Xanana hahu ona nia kampanha politika atu hatu’un imagen Ministeriu Publiku nian, liliu ataka Procuradora Geral Republika.

“Nee ita hare costume Sr. Xanana nian ona, disrespeita tribunal, disrespeita instituisaun estadu nian neebe indepdendente no orgaun soberania seluk neebe presiza hetan respeito husi xefe governu.

“Uluk iha 2007 bainhira Tribunal condena eis Ministru Rogerio Lobato ba prisaun, Sr Xanana deklara ‘Tribunal iha Timor-Leste hahu funsiona diak ona’. Maibe agora nia buka hatuun imagen, politiza prosesu justisa tamba nia hakarak buka subar nia aan no defende nia colegas neebe tenke hatan ba justisa tamba sira nia governasaun. Nee presedente aat tebes ba Estadu de Direitu Demokratiku, ba Justisa, iha ita nia rain. Hahalok hanesan nee mak sei bele halo povo lakon confiansa ba justisa no estadu, tamba kiik deit mak hasoru justisa, bo’ot sira subar an husi justisa,” Alkatiri deklara ho makas.

Dr. Alkatiri hatutan katak nia la fiar Parlamentu sei vota atu hasain imunidade membru governu ida atu ba hatan ba justisa. “Impunidade mak sei domina iha ita nia rain ba bot sira neebe halo sala ruma no lolos ba hatan iha tribunal. Ba hau, akuzadu sira tenki mos ih brani atu hasoru justisa. Sira rasik sei iha konsiensia mos entaun lalika subar an iha imunidade. Rezigna an atu hasoru justisa hanesa uluk hau rasik halo", nia taka.

Ba informasaun tan dere ba Nilva Guimaraes iha +670 746 6322


-----------------------


Timor-Leste/"SE TÊM A CONSCIÊNCIA LIMPA NÃO PRECISAM DE SE ESCONDER NA IMUNIDADE"

FRETILIN - Gabinete do secretário-geral. Comunicado de imprensa *

Díli, 15 de março de 2011

O secretário - geral do partido FRETILIN, Dr. Mari Alkatiri, declarou hoje à imprensa que lamenta muito a declaração do Sr. primeiro-ministro de facto, Xanana Gusmão, onde ele afirmou que, " a justiça em Timor Leste é feita como no tempo do colonialismo e da ditadura", e tenta justificar o Sr.Vice PM de facto, José Luís Guterres, que foi definitivamente acusado de crime de enriquecimento ilícito " Nós todos compreendemos que na construção deste Estado, nós é que temos de tentar ver o que corre bem, e o que corre mal."

Estas críticas feitas pelo chefe do governo são bastante prejudiciais para o nosso Estado de Direito Democrático e para a justiça do nosso país. Para mim, ele procura preventivamente defender-se a si próprio e também alguns membros do governo que defrontam neste momento um processo judicial", criticou o Dr. Alkatiri.

Dr. Alkatiri afirmou que, todos os políticos têm a responsabilidade máxima de cooperar com a justiça, e não, ir contra ela. De acordo com o Dr. Alkatiri, isto demonstra claramente que, o Sr. Xanana começou já a campanha política para denegrir a imagem do Ministério Público, e principalmente atacar a Procuradora-geral da Republica.

" Nós já vimos que isto já é um costume do Sr. Xanana Gusmão, de desrespeitar o tribunal, desrespeitar as instituições do Estado que são independentes, e outros órgãos de soberania que precisam de ser respeitados pelo chefe do governo.

" Em 2007 quando o tribunal condenou à prisão o ex ministro, Rogério Lobato, o Sr. Xanana declarou que, " os tribunais em Timor Leste começaram a funcionar bem ". Mas agora ele procura denegrir a imagem dos tribunais, e politizar o processo de justiça porque, ele quer esconder-se e defender os seus colegas que têm de responder perante a justiça por causa da governação deles. Isto é um mau precedente para o Estado de Direito Democrático e para a justiça da nossa terra. Estes atos podem fazer com que o povo perca a confiança na justiça e no Estado, porque apenas o povo (pequeno) é que responde perante a justiça, os grandes escondem-se da justiça", afirmou Alkatiri.

Dr. Alkatiri acrescentou que, ele não acredita que o Parlamento irá retirar a imunidade a nenhum membro do governo para eles responderem perante a justiça. " A impunidade domina na nossa terra, para os grandes que cometeram algo de errado e têm de responder em tribunal. Para mim, os acusados têm de ser corajosos e enfrentarem o tribunal. Eles próprios, se têm a consciência limpa não precisam de se esconderem na imunidade. Resignem e enfrentem a justiça, como eu próprio o fiz", concluiu.

Para mais informações telefone para Nilva Guimarães: + 670 749 6322 - + 670 749 6322

*Em Timor Hau nian Doben - Tradução de Zizi Timor Oan
Publicado pelo portal Timor Lorosae Nação


------------------------



Timor-Leste/FRETILIN: Deklarasaun Politika

REPUBLICA DEMOCRATICA DE TIMOR LESTE
PARLAMENTO NACIONAL
BANCADA PARLAMENTAR DE FRETILIN

Deklarasaun Politika


Sr Presidente Parlamentu Nasional,
Ilustres Deputadus,
Povo Timor-Leste tomak,

Povu Timor-Leste agora dadaun akompanha hela Parlamentu Nasional ho Governu de facto Sr Xanana Gusmao nian, nebe’e hatudu iha tentativa atu hametin cultura impunidade ba justisa hodi ataka maka’as atu halo fraku sistema justisa.

Iha mundu ohin loron povu sira hotu rekonese katak se la iha estadu de direitu demokratiku, entaun estadu nebe’e deit la iha futuru. Ita hare’e iha Medio Oriente too Burma, povu sira buka hari’i estadu direitu demokratiku, atu sira bele fiar ba justisa no sira nia institusoens justisa.

Maibe’e atu hametin Estadu de Direitu Demokratiku, tenki hametin sistema justisa nia independensia hosi intervensaun orgaun soberania seluk. Maibe’e iha semana hirak liu ba, ita hare’e iha tentativa hosi atuasaun sira nebe’e buka atu halo fraku sistema justisa, liuliu halo atakes nebe’e la iha justifikasaun, motivadu deit hosi interese politiku partidariu ka grupu ida nian deit, no la iha fundamentu juridiku nem konstitusional.

Foin dadaun iha Sesaun Conselho Seguransa Nasoens Unidas nian iha Nova Yorke, bainhira halao diskusaun atu renova mandatu ONU nian iha Timor-Leste, representante governu Estadus Unidus Amerika nian iha ONU foo hanoin hodi hatudu preokupasaun konaba kestaun justisa no impunidade iha Timor Leste hodi apela ba governu atu buka justisa tuir ema barak nia preokupasaun konaba impunidade, hodi buka harii publiku nia fiar ba sector justisa tanba dalan importante atu iha estabilidade ba futuru.
Tuir mai liafuan representante Estadus Unidus Amerika nian iha Conselho Seguransa Nasoens Unidas:

"Ami preokupa katak governu Timor-Leste sertifika ona elementus polisia nain 1999 (rihun ida atus sia sianolu sia) nebee sei hasoru hela prosesu penal atu hataan ba procesu disiplinar hasoru sira. Hosi grupu ida nee, ema nain 52 maka hasoru prosesu disiplinar no akuzasaun kriminal. Ami husu makaas governu Timor-Leste atu buka tuir justisa. Governu tenke buka haree, tuir ema barak nia preokupasaun kona ba impunidade no buka hari’i publiku nia fiar ba sector justisa, tamba dalan ne’e importante atu hetan estabilidade iha futuru."

Sr Presidente, maluk Deputadu, Povu Timor-Leste,
Ita nudar povu, nudar nasaun no estadu tenke rona ho didiak, avizu sira nebe’e ita nia rai amigu sira foo mai ita, kona ba kestaun ida nee, tanba ita nia povu barak mos oin loron preokupa iha ita nia rain konaba kestaun justisa.
Realidade maka ne’e, povu baibain labele subar a’an ka halai se’es hosi prosesu justisa, tamba polisia ba kaer kedas no lori ba Tribunal.

Maibe’e ba ukun nain sira, hetan imunidade hodi bele evita justisa se sira hakarak. Tuir lolo’os, imunidade nee laos atu tulun ita hodi subar hosi justisa, maibe’e hanesan ita haree, liuliu kona ba akuzasaun sira nebe’e membru Governu de facto sira hetan agora ne’e, hatudu duni katak ita buka subar hosi justisa.

Bancada FRETILIN lakoi partisipa iha prosesu nebe’e buka atu taka dalan ba ukun nain sira atu hataan iha Tribunal, ami hanoin se se deit, tenki ba hata’an justisa iha Tribunal. FRETILIN nudar partidu hatudu ona ezemplu ida nee iha 2006 no 2007. La iha debate ida kona ba imunidade, FRETILIN nia ema sira ba Tribunal hodi hataan deit, la subar fali iha imunidade nia kotuk.

Ami rona deklarasaun barak dehan katak, ne’e la lo’os, la iha ema ida atu subar, ets. Maibee ne’e retorika politika deit karik, tamba Bancada FRETILIN hare’e katak hatudu iha sinal kampanha nebe’e hahu semana hirak liu ba atu desacredita Ministeriu Publiku no Justisa iha Timor Leste, ho objektivu ida deit: imunidade ukun nain se deit nian, sei la hasai atu sira bele ba hata’an iha Tribunal, tanba iha esforsu hotu desde akuzasaun definitiva sai husi Tribunal bolu membru governu balun atu hataan iha Tribunal, hatudu atu taka dalan ba Tribunal halo julgamentu ba sira.

“A pratica eh o criterio da verdade” liafuan murak nebe’e dala barak ita rona iha fatin ida ne’e, pratica maka ita hare’e agora dadaun akontese, kondena Ministeriu Publiku nia servisu, duvida justisa nia servisu, atu taka dalan ba lialo’os bele mosu tanba lialo’os deit maka sei la loke dalan ba IMPUNIDADE.

Sr Presidente Parlamentu Nasional,
Bancada FRETILIN rejeita totalmente pareser hosi relatoriu nebe’e Comisaun I rekomenda atu la suspende membru governu nebe’e konstitui ona arguidu. Ne’e hatudu falta solidariedade institusional entre orgaun soberania iha Nasaun ida ne’e no iha tentativa klaru atu blokeia justisa ba ukun nain sira. Hatudu la iha vontade politika atu luta hasoru korupsaun hodi halo resistensia kontra justisa.

Bancada FRETILIN lamenta no husu ita Deputadu sira atu para ona halo interferencia ba orgaun soberania seluk nia knar, tanba se ita iha Parlamentu hakarak justisa, ita labele blokeia justisa, ita tenki hatudu solidariedade institusional hodi koopera ho justisa.

Ami hanoin tanba Ministeriu Publiku la hataan ba Parlamentu Nasional, ita lalika halo interferensia ba orgaun soberania ida ne’e nia knar no ita labele tenta politiza justisa hanesan ita agora hakarak politiza dadaun. Ida ne’e hatudu deit vontade hodi provoka krize entre instituisoens estadu no orgaun soberania tanba interese politiku deit, tanba interese pessoal deit. Tauk saida? Tauk Tribunal nia julgamentu?

Ikus mai, Bancada FRETILIN la kompreende tanba sa maka Parlamentu Nasional lakon tempu hodi diskuti kestaun justisa ba ukun nain sira bainhira kestaun Estadu no kestaun povu nian, hein ita atu resolve maske osan Estadu billoens ba billoens Governu ida ne’e gasta ona, maibee povu halerik ho estrada taka kuak loke kuak hosi Dili ba Timor Leste laran tomak; povu la iha asesu ba bee mos; eletrisidade sei piska piska nafatin maske osan fakar barak tebes; aiha’an la iha no iha malnutrisaun maske politika fahe traktor hanesan fahe rebusadu; problema edukasaun ho eskola a’at barak maske iha capital Dili; problema merenda eskolar failla total; sistema saude nebe’e la iha aimoruk, buat barak sei falta hanesan iha radiografia no laboratoriu.
Maske ami hatene ona resposta, katak ne’e tanba ‘mudansa klimatika’, tanba buat hotu oin loron hetan justifikasaun katak ‘mudansa klimatika’!

Ami hanoin diak liu ita disidi tuir deit Sua Excellencia Sr Primeiru Ministru de facto nia carta loron 28 Fevereiru 2011, nebe’e nia informa katak tanba Vice PM tenke ba hata’an iha Tribunal, nia entrega kargu responsabilidade governu ba Ministra Finansas. Maibe’e hanesan ita hotu rona iha fatin ida nee, Deputadu sira defende katak vice PM exerse nafatin funsaun nudar Primeiru Ministru interino. Ne’e hanesan ‘maioria aliansa parlamentar’ hakarak sadik PM de facto hodi fo’o opiniaun kontra nia carta.

Sr Presidente, Povu presiza hetan esklaresimentu, se mak kaer kargu governu bainhira PM ausente tanba povu labele konfusaun ho se maka xefe governu interino.
Sr Presidente,
Bancada FRETILIN hakarak foo hanoin ba ita hotu promesa nebe’e uluk Sua Excelensia Sr Xanana Gusmao halo konaba atu hasahe etika governasaun, bainhira nia halo tomada posse iha loron 8 Agostu 2007 nia dehan:

"É dever deste Governo, que assumiu o compromisso político de não pactuar com esquemas e favoritismos, supervisionar os membros do Governo para que nunca coloquem os seus interesses individuais acima dos interesses colectivos e promover um ambiente de responsabilidade e integridade no Conselho de Ministros, para que seja um modelo exemplar a ser seguido por todos os agentes públicos. A recuperação da confiança no futuro está associada ao prestígio das instituições democráticas, e a sua dignificação aos olhos dos timorenses, exige credibilidade ao sistema político, implicando reformas na sua estruturação e também no respectivo modo de agir."

Desculpa bo’ot ba Sr Xefe Governu de facto, maibe’e teatro politiku nebe’e agora lao dadaun, hatudu katak la iha vontade politika atu halo tuir ita b‘ot nia diskursu nebe’e uluk fo’o sai, durante kampanha nebe’e ema hotu rona, “nauk lima sent deit sai!”

Ikus liu ba Povu Maubere, Bancada FRETILIN hakarak apela ba imi nia konsiensia atu sai testumunha hodi halo julgamentu politiku ba sira nebe’e defende interese grupu, defende interese partidariu, hodi halo resistensia hasoru justisa hodi tau sira nia interese a’as liu interese povu nian nebe’e hakarak hametin estadu direitu demokratiku, lialoos no justisa ba ema hotu hanesan, iha Republica Democratica de Timor Leste.

Obrigado.

Dili, 14 de Marco de 2011
Bancada Parlamentar de FRETILIN

Deputado Francisco Branco

Nenhum comentário: